آثار قرآنقرآن مجید با توجه به جامعیت و گستردگی عنایتش به تمامی ابعاد انسانها، آثار و ثمرات فراوانی دارد که این آثار را می‌توان در انس با قرآن دریافت کرد. لذا در اینجا بعضی از اثرات انس با قرآن که خود قرآن کریم به آن اشاره کرده است که نصیب انسان می‌شود بیان شده است. ۱ - اندیشیدن و تفکراگرچه اسلام دین تسلیم است اما این به معنای تقلید کوکورانه نیست. بلکه تقلیدی است همراه با آگاهی و تفکر در مورد دستورات اسلام و لذا قرآن نیز همواره به اندیشیدن در مورد مسائل مختلف دعوت می‌کند. براستی اگر قبل از هر کار، انسان، لحظاتی فکر می‌کرد چه مشکلاتی که از انسان و جوامع انسانی حل نمی‌شد. «... کذلک یبین الله لکم الآیات لعلکم تتفکرون». . ... خدا آیات خود را بدین روشنی برای شما بیان می‌کند باشد که عقل و اندیشه بکار ببندید. نیز آیه: «بالبینات و الزبر و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون». ... و بر تو قرآن را نازل کردیم تا بر امت آنچه فرستاده شد بیان کنی، باشد که خرد و اندیشه بکار بندند. همچنین آیه: «... و تلک الامثال نضربها للناس لعلهم یتفکرون» (به این مفهوم در سوره بقره، و یونس، نیز اشاره شده است.) ... و این امثال را در (قرآن) برای مردم بیان می‌کنیم، باشد که خرد و اندیشه بکار بندند. ۲ - تعقلقرآن در موارد متعددی بیان می‌فرماید که این آیات برای تعقل است و این بدان معناست که انسان با آگاهی درست از مطلبی، آن را به کار بندد. در تفسیر المیزان می‌خوانیم (تعقل در زمینه‌ای استعمال می‌شود که به دنبال درک و فهم، انسان وارد مرحله ی عمل گردد.) اندیشه‌ی تنها در مورد احکام یا جهان هستی، نتیجه‌ای نخواهد داد بلکه باید عمل را نیز به دنبال داشته باشد. «کذلک یبین الله لکم آیاته لعلکم تعقلون». ... خدا آیات خود را برای شما این گونه روشن بیان سازد، باشد که خردمند شوید. نیز می‌فرماید: «انا انزلناه قرآنا عربیا لعلکم تعقلون» (به این مفهوم در سوره‌های آل عمران،؛ نور،؛ زخرف،؛ حدید، و روم، نیز اشاره شده است.) قرآن را به عربی فرستادیم، باشد که خردمند شوید. و لذا کسانی را که به آیات آن ایراد گرفته و به آن عمل نمی‌کنند مورد خطاب قرار داده و می‌فرماید: چرا در این آیات روشنی بخش تعقل نمی‌کنید. «لقد انزلنا الیکم کتابا فیه ذکرکم افلا تعقلون» ما بر شما کتابی نازل کردیم که وسیله تذکر شما در آن است، آیا اندیشه نمی‌کنید؟ و علاوه بر آن کسانی را که صرفا قرآن را تلاوت می‌کنند توبیخ کرده و می‌فرماید: چرا در آنها اندیشه نمی‌کنید؟ «... و انتم تتلون الکتاب افلا تعقلون». ... و کتاب (خدا را) که می‌خوانید، چرا در آن اندیشه و تعقل نمی‌کنید؟ ۳ - تدبرهدف از نزول این کتاب این نبوده که تنها به تلاوت آن قناعت کنند بلکه هدف این بوده که آیاتش سرچشمه فکر و اندیشه گردد و آن نیز حرکتی در جهت عمل به وجود آورد. «کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته...» کتابی است پر برکت که بر تو نازل کرده‌ایم تا در آیات آن تدبر کنند... و لذا به سرزنش کسانی می‌پردازد که در آیات آن تدبر نمی‌کنند. «افلا یتدبرون القرآن‌ام علی قلوب اقفالها» آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌کنند یا بر دل هایشان قفل زده‌اند؟ همچنین آیه: «افلا یتدبرون القرآن و...» آیا آنها در قرآن تدبر نمی‌کنند و... ۴ - هدایت به استوارترین راهقرآن از این جهت که از سرچشمه لایزال الهی نازل شده مطابق با نیازهای روحی و جسمی انسان‌هاست و نیز چون از هر کژی و ناراستی مبری بوده و یکسره تعالیم انسان ساز است، انسانها را به بهترین راه هدایت می‌کند. «یهدی الی الرشد...» (این قرآن خلق را) به راه خیر و صلاح هدایت می‌کند... نیز می‌فرماید: «... انا سمعنا کتابا انزل من بعد موسی مصدقا لما بین یدیه یهدی الی الحق و الی طریق مستقیم» (به این مفهوم در سوره سبا، نیز اشاره شده است.) ما آیات کتابی را شنیدیم که پس از موسی نازل شده بود، درحالی که کتب آسمانی را که در مقابل او بود تصدیق می‌کرد و خلق را به سوی حق و طریق راست هدایت می‌فرمود. همچنین می‌فرماید: «ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم...» همانا این قرآن خلق را به استوارترین راه هدایت می‌کند... ۵ - بشارتدر قرآن مردم بارها به پیروی از دستورات خدا و انجام اعمال نیکو دعوت شده‌اند و در همین کتاب کسانی که به این دستورات عمل می‌کنند را به پاداش جاودانی بشارت می‌دهد. «فانما یسرناه بلسانک لتبشر به المتقین...» ما حقایق قرآن را تنها به زبان تو آسان کردیم تا به آن اهل تقوی را بشارت دهی... و نیز آیه: «... هذا کتاب مصدق لسانا عربیا لینذر الذین ظلموا و بشری للمحسنین» (به این مفهوم در سوره بقره،؛ نحل، و نمل، اشاره شده است.) ... این کتاب مصدق کتب آسمانی پیشین به زبان عربی نازل شده تا ستمکاران عالم را بترساند و نیکوکاران را بشارت دهد. ۶ - انذارقرآن علاوه بر دعوت به کارهای نیک و بشارت متقین، مردم را از انجام کارهای ناپسند بازداشته و آنها را انذار می‌کند. «و کذلک اوحینا الیک قرآنا عربیا لتنذر‌ام القری و من حولها و تنذر یوم الجمع» (به این مفهوم در سوره انعام، نیز اشاره شده است.) و چنین قرآن عربی را بر تو نازل کردیم تا مردم (شهر مکه) ام القری و هر که را در اطراف اوست از خدا و از روز قیامت بترسانی... و نیز آیه: «لتنذر قوما ما انذر آباؤهم فهم غافلون». (این قرآن نازل شده) تا قومی را که پدرانشان (به کتب آسمانی پیشین) اندرز شدند (از قهر خدا) بترسانی که ایشان سخت غافلند. همچنین می‌فرماید: «... و اوحی الی هذا القرآن لانذرکم به و من بلغ...» . ... و وحی می‌کند به من آیات این قرآن را تا بدان شما و هرکس از افراد بشر را که خبر این قوم به او رسد بترسانم. «تبارک الذی نزل الفرقان علی عبده لیکون للعالمین نذیرا». (به این مفهوم در سوره‌های قصص،؛ سجده،؛ ابراهیم،؛ مریم، و احقاف، نیز اشاره شده است.) بزرگوار آن خدایی است که قرآن را بر بنده ی خاص خود نازل فرمود تا اهل عالم را خدا ترس گرداند. ۷ - تذکرآخرین منشور آسمانی، به گونه‌های مختلف اجر و عذاب خداوند را برای نیکوکاران و بدکاران و نظم عالم و نعمت‌هایی را که برای انسانها آفریده است متذکر می‌شود تا شاید با یادآوری آنها انسان فراموشکار خداترس شود. «و لقد ضربنا للناس فی هذا القرآن من کل مثل لعلهم یتذکرون». و ما در این قرآن برای مردم هرگونه مثل‌های روشن آوردیم باشد که متذکر شوند. هم چنین می‌فرماید: «ما انزلنا علیک القرآن لتشقی الا تذکرة لمن یخشی». ما قرآن را بر تو نازل نکردیم که خود را به رنج افکنی (تنها غرض این است که مردم خداترس را متذکر سازی.) و نیز آیه: «و لقد صرفنا فی هذا القرآن لیذکروا...» . و ما این قرآن را به سخنان فصیح و بلیغ، نیکو بیان کردیم تا خلق متذکر شوند... نیز می‌فرماید: «کتاب انزلناه الیک مبارک لیدبروا آیاته و لیتذکر اولوا الالباب». (به این مفهوم در سوره بقره،؛ نور،؛ رعد،؛ قصص،؛ اسرا،؛ انعام،؛ نحل،؛ ابراهیم، و دخان، نیز اشاره شده است.) کتابی مبارک بر تو نازل کردیم تا امت در آیاتش تفکر کنند و صاحبان عقل متذکر (حقایق آن) شوند. ۸ - حکم در میان مردم«انا انزلنا الیک الکتاب بالحق لتحکم بین الناس بها اراک الله...» . و ما قرآن را به سوی تو به حق فرستادیم تا به آنچه خدا به وحی خود بر تو پدید آرد میان مردم حکم کنی... هم چنین می‌فرماید: «فاحکم بینهم بما انزل الله...» . پس حکم کن میان آنها به آنچه خدا فرستاد... و نیز آیه: «و ان احکم بینهم بما انزل الله...» . و تو بدانچه خدا به تو فرستاده میان مردم حکم کن... ۹ - تفصیل مطالب«و ما کان هذا القرآن ان یفتری من دون الله و لکن تصدیق الذی بین یدیه و تفصیل الکتاب لا ریب فیه من رب العالمین». شایسته نیست که این قرآن بدون وحی الهی به خدا نسبت داده شود ولی تصدیقی است برای آنچه بیش از آن است و کتاب و احکام الهی را به تفصیل بیان می‌کند بی هیچ شک نازل از جانب خدای عالم است. «... ما کان حدیثا یفتری و لکن تصدیق الذی بین یدیه و تفصیل کل شی...» . ... این (قرآن) نه سخنی است که فراتوان بافت لیکن کتب آسمانی پیش از خود را تصدیق کرده و هر چیزی را مفصل بیان می‌کند... هم چنین آیه: «کتاب فصلت آیاته قرآنا عربیا لقوم یعلمون». کتابی که آیات جامعش را به زبان عربی برای دانشمندان، مبین ساخته است. ۱۰ - پرهیزکاری مردم«قرآنا عربیا غیر ذی عوج لعلهم یتقون». قرآن عربی است که در آن ناراستی و حکم ناصواب نیست باشد که مردم پرهیزکار شوند. هم چنین آیه: «ذلک الکتاب لا ریب فیه هدی للمتقین». این کتاب بی هیچ شک راهنمای پرهیزکاران است ۱۱ - خروج از ظلمات به نور«الر کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور باذن ربهم...» . الر این (قرآن) کتابی است که ما به تو فرستادیم تا مردم را به امر خدا از ظلمات بیرون آوری و به عالم نور رسانی... نیز آیه: «هو الذی ینزل علی عبده آیات بینات لیخرجکم من الظلمات الی النور...» . اوست (خدایی) که بر بنده ی خود آیات روشن بیان را نازل کرد تا شما (بندگان) را از ظلمات بیرون آورده و به نور رهبری کند... ۱۲ - تبیین«... و انزلنا الیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم...» . ... و ما این ذکر (قرآن) را بر تو نازل کردیم تا آنچه به سوی مردم نازل شده است برای آنها تبیین کنی... نیز آیه: «و ما انزلنا علیک الکتاب الا لتبین لهم الذی اختلفوا فیه...» . و قرآن را بر تو نازل نکردیم مگر برای این که آنچه را در آن اختلاف دارند برای آنها تبیین کنی... ۱۳ - پانویس۱۴ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آثار قرآن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۴/۱۱/۱۹. رده‌های این صفحه : مقالات اندیشه قم
|